Vragen en antwoorden over donatie

Donor worden

Waarom zou ik donor worden?
Door cellen, weefsels en organen te doneren, redt u niet alleen mensenlevens, maar verbetert u ook de levenskwaliteit van veel patiënten. Uw donatie kan ook de medische wetenschap helpen en bijdragen aan de ontwikkeling van nieuwe behandelingen.

 

In België is de wachtlijst voor een transplantatie helaas nog erg lang. Het aantal donoren is de laatste jaren gestegen, maar de vraag blijft groter dan het aanbod. Gemiddeld doneert een overleden donor drie tot vijf organen en kunnen tot wel honderd patiënten geholpen worden door cel- of weefseltransplantatie. 

Als u echt geen donor wilt zijn, is het belangrijk dat u dat registreert. Dat maakt uw keuze duidelijk voor iedereen.

 

Kan iedereen donor worden?
Op het moment van het overlijden zal er in overleg met de artsen worden bekeken welke cellen, weefsels en organen zijn geschikt voor donatie. Bij elke kandidaat-donor worden een aantal ziektes opgespoord om na te gaan of donatie mogelijk is.

 

Een hoge leeftijd is op zich geen belemmering: mensen van tachtig jaar en ouder kunnen bijvoorbeeld nog altijd hun lever, nieren, huid of hoornvlies doneren. Als door ziekte of geneesmiddelengebruik een bepaald orgaan of weefsel niet is geschikt, blijven vaak nog andere cellen, weefsels en organen over die wel in aanmerking kunnen komen. Alles hangt dus af van de ziekte, welke geneesmiddelen werden gebruikt en welke cellen, weefsels of organen zijn getroffen. 

 

Ben ik niet automatisch donor?
Iedereen die in België woont, wordt geacht donor te zijn. Er is een principe van veronderstelde toestemming. Iedereen wordt verondersteld akkoord te zijn om na zijn/haar overlijden een mogelijke donor te zijn tenzij wie daartegen verzet aantekent.

 

Als er geen keuze werd geregistreerd, zullen de nabestaanden zich in naam van de overledene uitspreken over de keuze van de overledene, voor of tegen donatie. Het is dus belangrijk om uw nabestaanden te informeren zodat zij uw keuze kunnen respecteren. 

 

Als ik donor ben, doet een arts nog al het mogelijke voor me?
Iedere arts wil het leven van zijn/haar patiënt redden en zal al het mogelijke doen. Een arts zal pas in het donorregister kijken na het overlijden van de patiënt of wanneer elke behandeling zinloos is en de patiënt binnen korte tijd gaat overlijden. De arts die transplanteert, is overigens een andere arts dan de arts die het overlijden vaststelt.

 

Hoe staan de verschillende religies tegenover donatie?
Culturele en religieuze achtergronden kunnen een rol spelen in een beslissing om na de dood, cellen, weefsels of organen te donderen. Binnen de meeste godsdiensten of levensovertuigingen is donatie toegestaan. Wanneer u twijfelt, is het belangrijk dat u dit bespreekt met een geestelijke of iemand anders binnen uw geloofsgemeenschap of levensbeschouwelijke organisatie.

 


De nieuwe donorwet

Wat houdt de nieuwe donorwet in?

Het is belangrijk dat u in het donorregister aangeeft of u al dan niet donor wilt worden. In het donorregister kunt u verschillende keuzes maken met betrekking tot donatie van lichaamsmateriaal (cellen, organen en weefsels) en de doelen waarvoor deze kunnen worden gebruikt.

 

Keuzes

  1. Orgaandonatie voor transplantatiedoelen zoals de alvleesklier, darmen, hart, lever, longen en nieren.
  2. Donatie van cellen en weefsels voor transplantatiedoelen: bijvoorbeeld bloedvaten, botweefsel, hartkleppen, kraakbeen, pezen en huid.
  3. Donatie van menselijk lichaamsmateriaal voor de het maken van geneesmiddelen: bijvoorbeeld kankertherapieën.
  4. Donatie van menselijk lichaamsmateriaal voor wetenschappelijk onderzoek. Na het verwijderen van weefsel kan blijken dat dit weefsel toch niet is geschikt voor transplantatie omdat bijvoorbeeld de kwaliteit onvoldoende is maar dat het wel kan worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek.

 

Voor wie geldt deze nieuwe donorwet?
Al wie in het bevolkingsregister of sinds meer dan zes maanden in het vreemdelingenregister is ingeschreven, en in staat is zijn of haar wil uit te drukken. 

 

Wanneer een (minderjarige of meerderjarige) persoon niet in staat is zijn of haar wil te kennen te geven, dan kan, zolang hij/zij in leven is, verzet worden uitgedrukt door de wettelijke vertegenwoordiger, de bewindvoerder of een naaste verwant.

 

Sinds wanneer geldt de nieuwe donorwet?
Deze nieuwe wet trad in werking op 1 juli 2020.

 

Hoe werkt de nieuwe donorwet voor wilsonbekwamen?
Een minderjarige of meerderjarige die niet wilsbekwaam is, kan tijdens zijn of haar leven verzet laten aantekenen tegen donatie door een wettelijke vertegenwoordiger, bewindvoerder of een naaste verwant. Dat kan enkel bij het gemeentebestuur van zijn/haar woonplaats of bij zijn/haar huisarts.

 

Wat verandert de nieuwe donorwet voor nabestaanden?
Sinds 1 juli 2020 kunt u zelf uw keuze laten registreren. Wanneer uw keuze niet werd geregistreerd en de familie zich verzet, kunnen de artsen dit verzet respecteren, maar het evengoed ook naast zich neerleggen.

 

Net zoals het registreren van uw keuze, is een duidelijke en open communicatie met uw naasten heel belangrijk.

 


Donatie

Welke cellen, weefsels en organen kunnen worden gedoneerd en voor welke doelen?
Naast organen worden ook cellen en weefsels zoals hoornvlies, trommelvlies, gehoorbeentjes, huid (bijvoorbeeld voor brandwonden), hartkleppen, bloedvaten, bot en pezen getransplanteerd bij mensen die het nodig hebben.

 

Op basis van menselijk lichaamsmateriaal kunnen ook geneesmiddelen worden ontwikkeld voor bijvoorbeeld de behandeling van kanker en diabetes.

Wanneer een arts ontdekt dat het lichaamsmateriaal toch niet is geschikt voor transplantatie, kan het worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek en bijvoorbeeld bijdragen tot een betere kennis van onder andere transplantatietechnieken en kankeronderzoek. 

Let op, uw lichaam afstaan aan de wetenschap is een heel andere procedure dan lichaamsmateriaal doneren voor wetenschappelijk onderzoek. Uw lichaam afstaan aan de wetenschap houdt namelijk in dat u uw volledig lichaam na overlijden afstaat aan opleidingsdoeleinden van (toekomstige) artsen en andere zorgverleners. Het wordt niet meer teruggegeven aan de familie. Als u hiervoor kiest, moet u contact op te nemen met een anatomisch instituut.

 

Hoe verloopt een donatie?

Vaak kan orgaandonatie alleen als mensen overlijden in het ziekenhuis, bijvoorbeeld na een verkeersongeluk of een hersenbloeding. Organen hebben constant zuurstofrijk bloed nodig om geschikt te blijven voor transplantatie en moeten daardoor binnen korte tijd na wegname worden getransplanteerd.

 

Donatie van cellen en weefsels is in meer gevallen mogelijk dan van organen. Uw cellen weefsels moeten dan wel snel na uw dood van en uit je lichaam worden gehaald (binnen 12 tot 24 uur na overlijden). De cellen en weefsels die u hebt gedoneerd, krijgen een speciale behandeling waardoor ze langer kunnen worden bewaard. Deze bewerking en bewaring gebeurt door weefselbanken die ervoor zorgen dat de persoon die de cellen of het weefsel nodig heeft ook krijgt.

 

Kan ik zelf bepalen wat ik wil doneren?

In het donorregister kunt u zelf bepalen of u wilt dat alleen uw organen of ook cellen en weefsels worden gedoneerd. U kunt ook aanduiden voor welke doelen ze mogen worden gebruikt. In het donorregister kunt u niet specifiëren welk orgaan of welk type weefsels/cellen u wilt afstaan.

 

Op informele wijze kunt u aan de huisarts te kennen geven dat u niet wilt dat een bepaald orgaan of cellen en weefsels wordt weggenomen zodat deze informatie aan de wegnemende arts kan worden meegedeeld.

 

Kan ik beslissen aan wie ik na mijn dood doneer?

U kunt niet zelf beslissen wie na uw dood uw cellen, weefselsof organen krijgt. Dat is zo geregeld in de wet zodat iedereen dezelfde gezondheidszorg kan krijgen. Zo zal een orgaan naar de patiënt op de wachtlijst gaan die het orgaan het dringendst nodig heeft en bij wie het orgaan het beste past.

 

Kunnen cellen, weefsles en organen worden ver- of gekocht?

Orgaanhandel is wettelijk verboden en strafbaar. Het afstaan van cellen, weefsels en organen voor transplantatie mag nooit gebeuren met een winstoogmerk. 

 

Mag ik tijdens mijn leven doneren?

U mag tijdens uw leven een cellen, weefsels of organen afstaan aan iemand die deze nodig heeft, bijvoorbeeld een nier of beenmerg. Dit heet donatie bij leven. Er gelden voor donatie bij leven strenge voorwaarden. Het gaat over menselijk lichaamsmateriaal dat weer kan aangroeien (zoals bijvoorbeeld beenmerg) of weefsel met voldoende reservecapaciteit of vermogen tot regeneratie. De nieuwe donorwet behandelt alleen donatie na overlijden. 

 

Krijg ik een vergoeding wanneer ik tijdens mijn leven doneer?
Als u tijdens uw leven lichaamsmateriaal doneert, krijgt u een onkostenvergoeding. Dit bedrag vergoedt de onkosten voor de voorbereiding op en het herstel na de operatie.

 


Registratie

Welke opties zijn mogelijk in het donorregister?
Naast organen kunt u ook beslissen om cellen en weefsels te doneren en dit voor verschillende doelen.

 

  1. Orgaandonatie voor transplantatiedoelen zoals de alvleesklier, darmen, hart, lever, longen en nieren.
  2. Donatie van cellen en weefsels voor transplantatiedoelen: bijvoorbeeld bloedvaten, botweefsel, hartkleppen, kraakbeen, pezen en huid.
  3. Donatie van menselijk lichaamsmateriaal voor de aanmaak van geneesmiddelen: bijvoorbeeld kankertherapieën.
  4. Donatie van menselijk lichaamsmateriaal voor wetenschappelijk onderzoek. Na het uitnemen van weefsel kan blijken dat dit weefsel toch niet is geschikt voor transplantatie omdat bijvoorbeeld de kwaliteit onvoldoende is maar het wel kan worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek.

In het donorregister kunt u een algemene keuze maken of specifiek aangeven wat u wel of niet wilt doneren en voor welke doelen.

 

Waar kan ik me laten registreren?
U kunt online uw wilsverklaring laten registreren via de webapplicatie op www.mijngezondheid.be. U kunt dit ook doen bij de dienst bevolking van uw gemeentehuis of bij uw huisarts. 

 

Alleen wilsbekwame meerderjarigen kunnen online hun wilsverklaring laten registreren. Een minderjarige of meerderjarige die niet wilsbekwaam is, kan tijden zijn of haar leven verzet laten tekenen door een wettelijke vertegenwoordiger, bewindvoerder of naaste verwant. Dit kan enkel bij het gemeentebestuur van zijn of haar woonplaats of bij zijn of haar huisarts.

 

Ik ben al geregistreerd als orgaandonor. Wat moest ik doen wanneer de nieuwe wet in voege trad?
Wanneer u al geregistreerd was als orgaandonor, geldt sinds 1 juli 2020 dat u wordt verondersteld akkoord te zijn met donatie. Door u opnieuw actief te laten registreren kunt u uw keuze bevestigen of wijzigen voor donatie van cellen, weefsels of organen en kunt u de doelen specifiëren.

 

Het is belangrijk dat u zich registreert - wat uw keuze ook is - zodat uw keuzes kunnen worden gerespecteerd.

 

Ik ben niet geregistreerd in het donorregister. Ben ik nu automatisch geregistreerd?
Wanneer u nog niet bent geregistreerd in het donorregister, wordt er van uitgegaan dat u stilzwijgend akkoord bent met donatie. Het blijft belangrijk dat u uw keuzes invult, zodat die kan worden gerespecteerd. Het is ook belangrijk dat uw nabestaanden weten wat uw keuze is.

 

Als ik me registreer, wordt ik dan donor voor altijd?
Pas als iemand is overleden, bepaalt een arts of de cellen, weefsels en/of organen in aanmerking komen voor transplantatie. Zo kunnen bijvoorbeeld organen van iemand die is overleden door een auto-ongeluk niet worden gebruikt omdat ze zijn beschadigd.

 

Wanneer een arts ontdekt dat het lichaamsmateriaal toch niet is geschikt voor transplantatie, kan het bijvoorbeeld wel worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek en bijdragen tot een betere kennis van onder andere transplantatietechnieken en kankeronderzoek.

 

Welke stappen moet ik ondernemen als ik na de registratie niet meer wil doneren?
U kunt op elk moment uw mening herzien. Wanneer u zich terugtrekt (en geen keuze aangeeft), zullen uw gegevens uit de centrale databank  verdwijnen. U wordt dan verondersteld stilzwijgend akkoord te gaan met donatie. Ook wanneer u niet wilt doneren, is het van belang om uw verzet expliciet te kennen te geven.

 

Is de informatie in het donorregister vertrouwelijk?

Deze gegevens worden op een veilige en geanonimiseerde wijze opgeslagen. Uw identiteit wordt nooit meegedeeld aan derden en dus ook niet aan de ontvanger.

 

Een aantal gegevens zijn nodig om de gezondheid van de ontvanger te beschermen. Deze databank laat de beheerders toe om na te gaan of iemand zich heeft verzet of uitdrukkelijk of stilzwijgend heeft toegestemd.

 

Is de registratie ook geldig in het buitenland?

De Belgische registratie is niet geldig in het buitenland. Ieder land heeft eigen wetten op het gebied van cel-, weefsel en orgaanceldonatie. Wanneer u verhuist naar het buitenland, is deze registratie niet meer geldig. Op het moment dat u terugkeert naar België, kunt u zich opnieuw laten registreren. 

 


Nabestaanden en donatie

Kunnen mijn nabestaanden zien dat ik orgaandonor ben?

Neen, deze informatie is vertrouwelijk. De bewaarde gegevens zijn vertrouwelijk en worden dus niet zomaar vrijgegeven. Deze databank is alleen toegankelijk voor leden van coördinatieteams, voor transplantatiecentra en voor de beheerders van erkende instellingen van menselijk lichaamsmateriaal.

 

Wat gebeurt er als mijn nabestaanden bezwaar hebben tegen mijn donatie?
De familie wordt betrokken maar heeft geen recht om in uw naam te beslissen of u al dan niet donor wordt. De nabestaanden kunnen uw keuze niet zomaar veranderen. Het blijft belangrijk dat u uw keuze invult, zodat die kan worden gerespecteerd en dat uw nabestaanden ook weten wat uw keuze is.

 

Moeten mijn nabestaanden opdraaien voor de kosten wanneer ik cellen of weefsels doneer?
Neen, er zijn geen bijkomende kosten voor de nabestaanden van de donor. Vanaf het moment dat wordt  overgegaan tot transplantatie zullen de kosten door het ziekenfonds van de kandidaat-ontvanger worden gedragen.

 

Zal mijn lichaam toonbaar zijn voor mijn familie na donatie?
Het uitnemen van cellen, weefsels en organen gebeurt altijd met grote zorgvuldigheid en aandacht voor het uiterlijk van de overledene. Het lichaam van de donor zal altijd toonbaar blijven voor opbaring.

 

Kan mijn familie afscheid nemen wanneer ik donor ben? 
Afscheid nemen van een dierbare is belangrijk. De verschillende hulpverleners dragen er zorg voor dat de familieleden de nodig tijd en ruimte krijgen om afscheid te nemen. Na de donatie kunnen de familieleden de overledene groeten. Enkel in uitzonderlijke gevallen is dit niet mogelijk.

 

Kan mijn lichaam na donatie gewoon worden begraven of gecremeerd?
Na donatie keert het lichaam terug naar de nabestaanden en kan dan worden begraven of gecremeerd. De begrafenis of crematie hoeft ook niet te worden uitgesteld vanwege de donatieprocedure.

 

Kunnen mijn nabestaanden te weten komen aan wie er werd gedoneerd?
Neen, de wet schrijft volstrekte anonimiteit voor. De identiteit van de ontvangers kan niet worden meegedeeld aan de nabestaanden van de donor. Wel kan de familie, als zij dit wilt, via de transplantatiecoördinator informatie krijgen over het resultaat van de transplantaties. Omgekeerd mag ook aan de ontvangers van de organen niet worden meegedeeld wie de donor was, wat zijn/haar leeftijd was of wat de doodsoorzaak was.

 


Ontvanger

Hoe wordt beslist wie welke organen of weefsels ontvangt?
Bij elke transplantatie is het een uitdaging voor de artsen om voor de patiënt een geschikt donororgaan te vinden zodat de kans op afstoting zo klein mogelijk is. De stichting Eurotransplant is een overkoepelende organisatie voor de samenwerkende transplantatiecentra, laboratoria en donorziekenhuizen binnen acht landen (waaronder België), die zich inzet voor een optimaal gebruik van beschikbare donororganen door de best mogelijke match te maken tussen donororgaan en ontvanger.

 

Per orgaan houdt Eurotransplant een wachtlijst bij. Om te bepalen wie op de lijst een beschikbaar orgaan krijgt, wordt gewerkt met een aantal objectieve medische gegevens en criteria. Voor cellen en weefsels stelt het probleem van afstoting zich minder tot helemaal niet. Per bank is er een lokale wachtlijst en een lokaal protocol dat op een transparante wijze vastlegt hoe de cellen en weefsels worden verdeeld. 

In de regel zal toepassing op de mens voorkeur krijgen op gebruik voor wetenschappelijk onderzoek.

 

Mag de ontvanger weten wie de donor is?
Donatie na overlijden gebeurt anoniem en is bij wet vastgelegd. Een patiënt die een donororgaan krijgt, weet niet van wie dat orgaan afkomstig is. Omgekeerd weet de familie van de overleden donor niet wie de ontvanger van het orgaan is. 

 

Is er een mogelijkheid om de nabestaanden van de donor te bedanken?
De wet in België voorziet anonimiteit tussen donor en ontvanger. Getransplanteerden willen soms de nabestaanden van hun donor bedanken. Daarom bestaat de mogelijkheid om een anonieme dankbrief naar de familie van de donor te sturen. Dit kan via een medewerker van het transplantatieteam, die het aan de transplantcoördinator bezorgt. De transplantcoördinator neemt dan contact op met het centrum waarvan de donatie afkomstig was. 

 

Wanneer de nabestaanden van de donor akkoord gaan, zal dit schrijven aan hen worden bezorgd. Voor de familie van de donor kan dit een enorme troost bieden en helpen in het verwerken van het rouwproces. Soms kan een familie geen behoefte hebben om iets van de getransplanteerde te vernemen en moet dit worden gerespecteerd.

 

 

 

Laatste update op 12/12/2023