Van 18 tot 24 november 2023 is het de internationale week voor het verstandig gebruik van antibiotica. Het FAGG lijst recente en toekomstige maatregelen op. De aflevering van antibiotica in apotheken zal worden beperkt tot de exacte hoeveelheid die werd voorgeschreven door de arts. Het FAGG werkt ook aan een lijst met antimicrobiële geneesmiddelen die als essentieel worden beschouwd voor de behandeling van de Belgische patiënten. Daarnaast zal het vanaf september 2024 verplicht zijn om bij elk dier een antibiogram uit te voeren vóórdat een kritiek antibioticum wordt toegediend.
Antibioticaresistentie is één van de grootste bedreigingen voor de volksgezondheid. Jaarlijks sterven in Europa meer dan 35 000 mensen aan ziekten die worden veroorzaakt door micro-organismen (zoals bacteriën) die resistent zijn tegen geneesmiddelen (zoals antibiotica). In België heeft het FAGG samen met verschillende Belgische autoriteiten een nationaal actieplan (NAP-AMR) ontwikkeld. Daaruit vloeien verschillende acties voort om deze problematiek aan te pakken.
Het verkeerd gebruik van antibiotica beperken
In België is de verpakkingsgrootte van antibiotica die in voor het publiek opengestelde apotheken worden verkocht vaak groter dan het formaat dat door de richtlijnen wordt aanbevolen. Patiënten krijgen dus vaak meer antibiotica dan nodig is voor hun behandeling, wat het risico op restjes in de huisapotheek en dus op zelfmedicatie vergroot. Dit verklaart gedeeltelijk waarom we in de ambulante zorg meer antibiotica gebruiken dan het Europese gemiddelde (vooral in de huisartsenpraktijk).
Om overconsumptie van antibiotica in de ambulante zorg te verminderen, werkt het FAGG samen met de FOD Volksgezondheid en het RIZIV om de exacte hoeveelheid van voorgeschreven antibiotica beschikbaar te stellen in apotheken. Door de exacte hoeveelheid antibiotica af te leveren, zal een apotheker een doos antibiotica kunnen openen en de patiënt alleen de voorgeschreven hoeveelheid geven. De eventuele rest van de antibiotica in de doos zal in de apotheek worden bewaard om aan een andere patiënt te worden verstrekt. De traceerbaarheid van dit geneesmiddel blijft gegarandeerd. Deze maatregel heeft ook het voordeel dat de hoeveelheid ‘overgebleven’ antibiotica bij de patiënten wordt beperkt en bijgevolg zelfmedicatie, alsook verspilling en vervuiling van het milieu worden tegengegaan. Deze factoren zorgen er namelijk voor dat bacteriën steeds resistenter worden, wat leidt tot langdurige zieken, meer ziekenhuisopnames en sterfgevallen.
U kunt ook zelf uw steentje bijdragen door vervallen of ongebruikte antibiotica (of andere geneesmiddelen) terug te brengen naar uw apotheek. Lees onze tips.
De toegang tot antibiotica verbeteren
Het FAGG wil ook de toegankelijkheid van antimicrobiële geneesmiddelen verbeteren en zo bijdragen tot een doeltreffender gebruik in de Belgische gezondheidssector. Het FAGG heeft een lijst opgesteld van essentiële antimicrobiële geneesmiddelen, gebaseerd op de aanbevelingen van de Wereldgezondheidsorganisatie, maar aangepast aan de situatie in België. Deze lijst dient als referentie om de huidige status van deze essentiële geneesmiddelen op de Belgische markt te bepalen. Op basis van deze analyse zal een nauwe samenwerking worden opgezet met de vergunningshouders om een maximale beschikbaarheid van deze essentiële geneesmiddelen te garanderen en de geneesmiddelen die mogelijk ontbreken beschikbaar te maken voor Belgische patiënten.
Tegelijkertijd bestudeert de werkgroep Onbeschikbaarheden van het FAGG de problematiek van de onbeschikbaarheid van antibiotica en andere antimicrobiële stoffen. Deze werkgroep wil inzicht krijgen in de oorzaken van beschikbaarheidsproblemen en onderzoekt mogelijke oplossingen.
Ook in de diergeneeskunde worden er maatregelen genomen
De verkoop en het gebruik van antibiotica bij dieren in België kende in 2022 een recorddaling: een kwart minder voor de totale verkoop en een derde minder voor de met antibiotica gemedicineerde dieren. Deze resultaten betekenen een cumulatieve daling van -58,2 % ten opzichte van het referentiejaar 2011. De grootste uitdaging op dit moment is het aantal alarmgebruikers fors te doen verminderen in alle sectoren, met bijzondere aandacht voor de kritiek belangrijke antibiotica. Deze antibiotica zijn van kritiek belang binnen de geneeskunde en worden beschouwd als ‘laatste redding’. Het accent moet nog meer komen te liggen op preventie door middel van bioveiligheid, vaccinatie, de kwaliteit van voeder en drinkwater, en alternatieven voor antibiotica zoals vaccinatie.
Het stijgen van antimicrobiële resistentie bij dieren zorgt er voor dat de ‘gewone’ antibiotica niet meer werken en het dier veel langer zal moeten worden behandeld met (duurdere) antibiotica en zelfs kan sterven omdat de behandeling niet werkt. De houder van het dier kan ook besmet worden met resistente bacteriën. Daarom zullen dierenartsen vanaf 1 september 2024 verplicht zijn om bij elk dier een ‘antibioticumgevoeligheidstest’ of ‘antibiogram’ uit te voeren voordat een kritiek antibioticum wordt toegediend. Deze test moet aantonen welk antibioticum het meest geschikt is voor de behandeling. Waar mogelijk moet er worden gekozen voor een niet- kritiek antibioticum.
Zo wordt het dier behandeld met de antibiotica die het meest geschikt zijn voor de ziekte en wordt vermeden dat bacteriën resistent worden tegen antibiotica die van kritiek belang zijn voor mens en dier. Deze maatregel is nu al van toepassing voor voedselproducerende dieren en wordt vanaf 1 september 2024 uitgebreid naar alle diersoorten.
Opgepast voor illegale antibiotica: speel niet met uw gezondheid
Sinds de start van de COVID-19-crisis worden antibiotica vaker op de illegale markt gekocht, voornamelijk via buitenlandse illegale website. Zo ontstaat er invoer van antibiotica van buiten de Europese Unie (onder andere uit India en China) waarop geen controle werd uitgevoerd. Ook na de pandemie zet deze trend zich verder. De werking van dergelijke antibiotica is onbetrouwbaar omdat er geen garantie kan worden gegeven over de kwaliteit, betrouwbaarheid of effectiviteit. Door het gebrek aan controle bestaat er geen zekerheid over de samenstelling, dosering, uiteenvalbaarheid en de aanwezigheid van verontreinigingen zoals oplosmiddelen, schimmels en afbraakproducten. Illegale geneesmiddelen vormen dus een groot gevaar en kunnen ernstige gezondheidsrisico's met zich meebrengen. Bij controles naar antibiotica hanteert de Speciale Onderzoekseenheid altijd een nultolerantie. Antibioticaresistentie is namelijk een acuut en ernstig probleem met grote gevolgen voor de volksgezondheid.
Antibioticaresistentie kent geen nationale grenzen en is een internationaal probleem. Dankzij de nauwe samenwerking met nationale en internationale instanties blijft het FAGG voortdurend verder werken aan structurele oplossingen en blijft zich inzitten in de strijd tegen antibioticaresistentie.